نشست بررسی دانشنامه هزاره در ترکیه؛ پژوهشگران ترک در ادامه روند تدوین دانشنامه هزاره سهم بگیرند
دانشگاه علوم اجتماعی انقره اخیراً میزبان نشست علمیِ نقد و ارزیابی ویراست دوم جلد اول دانشنامۀ هزاره بود. در این نشست که روز پنج‌شنبه ۲۷ اکتبر ۲۰۲۲ برابر ۵ عقرب ۱۴۰۱ خورشیدی برگزار شد، شماری از کارشناسان و استادان دانشگاه‌های ترکیه، صاحب‌نظران و پژوهشگران افغانستان از زوایای مختلف دربارۀ اهمیت و جایگاه تدوین دانشنامۀ هزاره صحبت کردند و این کار پژوهشی را یک پروژۀ تحقیقاتی ارزشمند در عرصۀ دانشنامه‌نویسی در افغانستان خواندند.
پروفسور موسی کاظم آریجان رئیس دانشگاه علوم اجتماعی انقره از ضرورت ترجمۀ دانشنامۀ هزاره به زبانی ترکی سخن گفت و وعده حمایت از این اقدام را داد.
این نشست با سخنرانی پروفسور موسی‌کاظم آریجان، رئیس دانشگاه علوم اجتماعی انقره و فرزانه ابراهیمی، رئیس انجمن دانشجویان هزاره در ترکیه آغاز شد و سپس در دو پنل میزگرد ادامه یافت. خانم ابراهیمی ضمن خوش‌آمد گویی به مهمانان، محتوای برنامه را معرفی کرد و اظهار داشت از طریق آموزش، فرهنگ یک ملت به حیات خود ادامه می‌دهد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. خانم ابراهیمی از همکاری دانشگاه علوم اجتماعی انقره و شماری از استادان دانشگاه در این کشور از برگزاری نشست نقد و ارزیابی دانشنامۀهزاره سپاسگزاری کرد.
پروفسور آریجان، ضمن ابراز خرسندی از میزبانی این نشست، دانشنامۀ هزاره را یک اثر تاریخی عنوان کرد. رئیس دانشگاه علوم اجتماعی انقره دانشنامۀ هزاره را برای شناخت درست تاریخ و فرهنگ هزاره‌ها نهایت با اهمیت توصیف و پیشنهاد ترجمۀ آن را به زبان ترکی مطرح کرد تا متنی مرجع برای دانشجویان و پژوهشگران مسائل افغانستان در ترکیه فراهم شود. او در عین حال به‌عنوان رئیس دانشگاه علوم اجتماعی ترکیه وعده داد که این دانشگاه از پروژۀ ترجمۀ دانشنامۀ هزاره به زبانی ترکی حمایت خواهد کرد.
پنل اولِ نشست با موضوع «روند نگارش دانشنامۀ هزاره و تأثیرات آن بر افغانستان» به ریاست پروفسور اژدر اوکوموش، استاد دانشکدۀ علوم اسلامی دانشگاه علوم اجتماعی انقره برگزار شد. پروفسور اژدر اوکوموش یادآور شد هزاره‌ها با وجود این‌که در طول تاریخ نقش بسیار مهمی در جغرافیای افغانستان ایفا کرده‌اند؛ اما به اندازۀ کافی در سطح منطقه شناخته نشده‌اند. او از همین‌رو، دانشنامۀ هزاره و رونمایی آن را در دانشگاه علوم اجتماعی انقره یک رویداد مهم و تاریخی عنوان کرد که برای رفع این کمبود گام بردارد.
اسدالله شفایی به نمایندگی از بنیاد دانشنامۀ هزاره از وعده رئیس دانشگاه علوم اجتماعی انقره برای ترجمۀ دانشنامۀ هزاره به زبانی ترکی قدردانی کرد.
اسدالله شفایی، رئیس بنیاد دانشنامۀ هزاره در سخنانی با عنوان «چشم‌انداز فعالیت‌های توسعه‌ای دانشنامۀ هزاره»، نشست نقد و ارزیابی دانشنامۀ هزاره در پایتخت ترکیه را در ادامۀ نشست‌های مشابه در سویدن، بریتانیا و آلمان، گامی دیگر برای حمایت از ادامۀ تدوین جلدهای بعدی این دانشنامه خواند. او در عین حال گفت دانشنامه هزاره می‌تواند گامی برای تدوین دانشنامۀ جامع تمام اقوام افغانستان باشد و در ضمن بنیاد دانشنامۀ هزاره تلاش دارد تا دانشنامه به زبان‌های دیگر ازجمله انگلیسی و ترکی ترجمه شود.
داکتر عبدالله محمدی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه اردهان ترکیه، دانشنامۀ هزاره را یک طرح پژوهشی مهم در راستای شناخت درست جامعۀ هزاره شمرد.
داکتر عبدالله محمدی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه اردهان ترکیه، ضمن تحلیل و بررسی وضعیت جامعۀ هزاره از سال ۲۰۰۱ الی ۲۰۲۱ میلادی، دانشنامۀ هزاره را یک امر مهم در راستای شناخت درست جامعۀ هزاره دانست. او برداشتن گام در جهت تدوین این دانشنامه را اقدامِ شایستۀ حمایت خواند و در عین حال گفت برای ترجمۀ این اثر به زبان ترکی در همکاری با دانشجویان افغانستان در ترکیه که به این زبان تسلط کافی دارند، هماهنگی خواهد کرد. دکتر محمدی همچنین گفت شایسته است از نظرها و مقالات علمی استادان ترک که در حوزۀ افغانستان کار علمی انجام داده‌اند و مخصوصاً دربارۀ مردم هزاره کتاب و مقالات علمی دارند، در زمینۀ تدوین دانشنامه استفاده شود. او همچنین پیشنهاد کرد در همین رابطه زمینۀ همکاری با برخی از دانشگاه‌های ترکیه به صورت افتخاری فراهم شود.
مظاهر رئیس‌زاده و محمدجواد نیکی (به ترتیب سمت راست و چپ تصویر) شرح کاملی از محتویات دانشنامه هزاره را به زبان ترکی ارائه کردند
محمدجواد نیکی، دانشجوی دکترای تاریخ از دانشگاه سلیمان دمیرل در سخنانی با عنوان «اهمیت ایجاد فرهنگ دانشنامه‌نویسی در میان هزاره‌ها» ضمن بررسی پیشینۀ فرهنگ دانشنامه‌نویسی در افغانستان و ارزیابی مختصر از دانشنامۀ آریانا، گفت: «تهیۀ نظام‌مند دانشنامه در مورد هزاره‌ها با روش‌های علمی نه‌تنها باعث ایجاد آگاهی مشترک در جامعۀ هزاره می‌شود؛ بلکه هزاره‌ها را قادر می‌سازد تا با روش‌های علمی خود را به محیط پیرامونی خود و جهان معرفی کنند». او گفت دانشنامۀ هزاره به‌عنوان اولین و اساسی‌ترین اثر مرجع در مطالعات علمی راجع به این قوم، آغاز تحقیقات جدید در این رابطه را تسهیل خواهد کرد. او گفت فرهنگ دانشنامه‌نویسی بر رشد تفکر علمی مشترک، حافظۀ مشترک، هویت مشترک و درک مشترک تأثیر می‌گذارد و در عین حال نوشتن دانشنامه در مورد هزاره‌ها، تاریخ‌نگاری افغانستان را نیز غنی خواهد کرد.
مظاهر رئیس‌زاده، دانشجوی دکترای دانشگاه علوم اجتماعی انقره، ضمن صحبت مختصر از تاریخ معاصر هزاره‌ها، در مورد روند نگارش دانشنامۀ هزاره معلومات مفصل ارائه کرد و ویژگی‌های این اثر را برای مخاطبان تشریح و در عین حال بر اهمیت و ضرورت ادامۀ تدوین دانشنامۀ هزاره تأکید کرد.
پنل دومِ نشست با عنوان «نقد و ارزیابی دانشنامۀ هزاره» با ریاست دکتر سلیم چاپر، استاد علوم اجتماعی دانشگاه انقره برگزار شد. دکتر سلیم چاپر گفت هزاره‌ها به‌عنوان یک بخش مهم از جامعۀ افغانستان دارای فرهنگ غنی هستند و دانشنامۀ هزاره کار ارزشمند در جهت حفظ آن است.
داکتر فضل‌احمد بورگیت (سمت راست تصویر) استاد پیشین دانشگاه کابل تدوین دانشنامه را یک تلاش پژوهشی در جهت تولید یک متن مرجع دربارۀ یکی از اقوام بزرگ افغانستان دانست.
داکتر فضل‌احمد بورگیت، استاد پیشین مطالعات آسیای میانه در دانشگاه کابل، به چگونگی شکل‌گیری افغانستان امروزی پرداخت و نقش سایر اقوام افغانستان را در تشکیل حکومت‌های اولیه در افغانستان برجسته دانست. در ضمن او به تاریخچۀ سرکوب هزاره‌ها در زمان عبدالرحمان خان بر هزاره‌ها اشاره کرد. او در این عرصه، تدوین دانشنامۀ هزاره را گامی مهم برای ایجاد یک متن مرجع دربارۀ یکی از اقوام بزرگ افغانستان دانست.
پروفسور بلگیهان آتسیز گوکداغ، استاد ادبیات دانشگاه کریککله ترکیه، اظهار امیدواری کرد که تدوین دانشنامۀ هزاره کمکی در راستای تحقیقات علمی راجع به هزاره‌شناسی باشد.
پروفسور بلگیهان آتسیز گوکداغ، استاد ادبیات دانشگاه کریککله، به بررسی پیشینۀ دانشنامه‌نویسی در ترکیه پرداخت و گفت: «دانشنامه‌ها آثار ارزشمندی هستند که زمینۀ ملت شدن جوامع را فراهم می‌کنند. مخصوصاً پس از انقلاب کبیر فرانسه، فرهنگ دانشنامه‌نویسی در جوامع مختلف رشد بیشتری یافت و این امر زمینۀ ملت شدن جوامع را فراهم آورد. ازاین‌رو، دانشنامۀ هزاره گامی مهم محسوب می‌شود». او یادآور شد که موضوع هزاره‌ها از دید ترک‌ها نهایت ارزشمند است؛ اما متأسفانه به دلیل عدم موجودیت منابع معتبر به زبان ترکی در مورد هزاره‌ها، مطالعات هزاره‌شناسی در ترکیه یک موضوع بسیار جدید است. به نظر او در این اواخر بعضی کارها صورت گرفته است؛ ولی کافی نیست. از این جهت، دانشنامۀ هزاره ارزش خاص دارد و می‌تواند «ما را در راستای تحقیقات علمی در مورد هزاره‌شناسی کمک شایان کند». او در ادامه افزود: «بدون شک هر دانشنامه کمی و کاستی دارد و یکی از کمبودهای دانشنامۀ هزاره از نظر من علاوه نکردن تصاویر در آن است. یک تصویر می‌تواند بیانگر خیلی از حرف‌ها باشد و خواننده را تحت تأثیر قرار دهد. ولی این یک روند است و در چاپ‌های بعدی می‌تواند تکمیل شود و بهتر از چاپ‌های قبلی باشد. در ضمن آثار مهم چون دانشنامۀ هزاره باید به زبان‌های مختلف ازجمله به زبان ترکی ترجمه شود تا همه بتواند از آن استفاده کنند».
داکتر اموت باشار (نفر وسط تصویر) استاد دانشگاه علوم اجتماعی انقره وجود واژه‌های بسیار ترکی در گویش هزاره‌ها را شایستۀ مطالعه شمرد و پیشنهاد کرد استادان دانشگاه ترک جزوِ ارزیابان مقالات دانشنامه هزاره شوند.
داکتر اوموت باشار، استاد دانشگاه علوم اجتماعی انقره، هزاره‌شناسی را بخشِ جدایی‌ناپذیر و نقطۀ عطف در تحقیقات تاریخی مربوط به یکی از اقوام مهم افغانستان شمرد و گفت در دانشنامۀ هزاره وجود واژه‌های ترکی مانند چشمۀ به اسم «آق بُلاق»، غذایی به اسم «اُوماچ»، غذایی به اسم «آو قُروت» مکانِی به اسم «آق کُپرگ» این را می‌رساند که «مطالعات در مورد هزاره‌ها یک کار مشترک است». او در عین حال گفت در فهرست منابع دانشنامه «هیچ اثر ترکی مشاهده نمی‌شود. خواهش من این است که در این قسمت توجه شود و از منابع و دانشنامه‌های ترکی مانند «دانشنامۀ ترک» و «دانشنامۀ اسلام» و سایر منابع نیز استفاده شود». او همچنین اشاره کرد برای غنامندی دانشنامۀ هزاره باید از زبان‌شناسان، مورخان، مردم‌شناسان و جامعه‌شناسان ترکیه نیز درخواست همکاری شود؛ زیرا «دانشنامه‌ها صرفاً معلومات تاریخی نیستند و در آن موضوعات فرهنگی، رسم و رواج‌ها، غذاها، بازی‌های محلی، رسم و رواج‌های عروسی و غیره نیز به وفور مشاهده می‌شود». او پیشنهاد کرد برای ریشه‌یابی درست فرهنگ‌ها، افاده و شرح دقیق واژه‌ها، «اساتید و متخصصین ترک نیز جز هیئت داوری و ویرایش آن شامل شوند، مخصوصاً در موضوع ترجمۀ دانشنامه به زبان‌های دیگر». او گفت: «در قسمت موضوعات مشترک میان هزاره‌ها و ترک‌ها لازم است تا به آثار قلمی متخصصین مراجعه شود. افزون بر آن، در قسمت ماده‌هایی که به اسامی بعضی اشخاص مخصوصاً شخصیت‌های مشترک تاریخی مانند ابن‌سینا اختصاص دارد، نیاز به شرح بیشتر و استفاده از منابع بیشتر است».
پروفسور نسلیحان دوراک، استاد تاریخ دانشگاه اینونو و نویسندۀ کتاب «هزاره‌ها»، نیز دانشنامۀ هزاره را گام ارزشمند و مهم تلقی کرد. در ضمن او از اوضاع فعلی افغانستان مخصوصاً وضعیت حقوق بشری، زنان و کودکان افغانستان به شدت ابراز نگرانی کرد.
در این نشست پروفسور بلگیهان آتسیز گوکداغ استاد ادبیات دانشگاه کریککله جایزه تقدیر انجمن دانشجویان را توسط اکرم گیزابی فعال اجتماعی دریافت کرد
فرزانه ابراهیمی رئیس انجمن دانشجویان هزاره در ترکیه از همکاری دانشگاه علوم اجتماعی انقره از برگزاری نشست دانشنامه در این مرکز دانشگاهی سپاسگزاری کرد.
نمایشگاه آثار هنری گل‌محمد جعفری در حاشیۀ این نشست مورد استقبال شرکت‌کنندگان قرار گرفت.
دانشنامه هزاره پس از این نشست در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم اجتماعی انقره در دسترس دانشجویان و پژوهشگران خواهد بود
در پایان، نشست مذکور شاهد حضور گستردۀ شرکت‌کنندگان و اشتراک‌کنندگان در نمایشگاه آثار هنری گل‌محمد جعفری بود. این نشست با همکاری انجمن فرهنگی و همبستگی دانشجویان هزاره در ترکیه، دانشگاه علوم اجتماعی انقره و بنیاد دانشنامۀ هزاره برگزار شد.
منبع: دانشنامه هزاره